Πριν από 15 χρόνια, καλοκαίρι στο λιμάνι του Ηρακλείου, έτρεχε αχάραγο να προλάβει το πλοίο για Σαντορίνη. Πέρασε την μπουκαπόρτα στο «και πέντε», αφού κάποιος από το πλήρωμα άκουσε τις φωνές του και δεν έλυσε κάβο στην ώρα του. Έφτασε με το καράβι της γραμμής στο ηφαιστειογενές κυκλαδονήσι, έμεινε μόλις μια ημέρα, αλλά αναχώρησε εντυπωσιασμένος από την άγρια, απόκοσμη ομορφιά του τοπίου. Υποσχέθηκε στον εαυτό του να επιστρέψει.
Το έκανε μερικά χρόνια αργότερα, στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας. Τη φορά εκείνη αφιέρωσε περισσότερο χρόνο. Πήγε και στην Κόκκινη Παραλία. Φεύγοντας πρόσεξε σε έναν τουριστικό χάρτη ότι εκεί κοντά υπάρχει ένας αρχαιολογικός χώρος. Τον επισκέφτηκε, αλλά έφυγε απογοητευμένος. Την εποχή εκείνη η ανασκαφή στο Ακρωτήρι ήταν κλειστή στο κοινό, λόγω των πολυετών προβλημάτων με το στέγαστρο.
O καθηγητής Χρίστος Ντούμας στον χώρο της ανασκαφής
Το καλοκαίρι του 2013, η εταιρεία του οργάνωσε στη Σαντορίνη μια συνάντηση στελεχών. Ο αρχαιολογικός χώρος, μετά από περιπέτειες αρκετών ετών, ήταν και πάλι προσβάσιμος. Τον επισκέφτηκε. Τότε του ήρθε η ιδέα να στηρίξει οικονομικά την ανασκαφή λόγω της μοναδικότητάς της. Εδώ και έναν χρόνο ο Ευγένιος Κασπέρσκι μέσω της Kaspersky Lab, μίας από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον τομέα της ψηφιακής ασφάλειας, έχει αναλάβει τη χρηματοδότηση έργων αποκατάστασης, ανασκαφών και μελέτης στον μοναδικής αρχαιολογικής αξίας χώρο του Ακρωτηρίου.
Τοιχογραφία από τον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου
Ο καθηγητής και διευθυντής της ανασκαφής τις τελευταίες δεκαετίες Χρίστος Ντούμας τον αποκάλεσε «από μηχανής θεό». Ο δήμαρχος Θήρας, Αναστάσιος-Νικόλαος Ζώρζος, σκοπεύει να τον ανακηρύξει επίτιμο δημότη. Χάρη στη γενναιοδωρία του ιδρυτή και διευθύνοντας συμβούλου της ρωσικής Kaspersky Lab –η προσωπική περιουσία του εκτιμάται ότι αγγίζει το 1 δισ. δολάρια- τα έργα συντήρησης και ανασκαφής στο Ακρωτήρι συνεχίζονται και θα συνεχιστούν και τα επόμενα χρόνια.
Γενική άποψη της ανασκαφής
Ο Ρώσος «Mr. Antivirus» δεν θέλησε να αποκαλύψει το ύψος της χορηγίας του προς την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, η οποία έχει τον έλεγχο της ανασκαφής. Είπε πάντως, ότι κοστίζει λιγότερο από τη χορηγία της Kaspersky Lab στην ομάδα Formula 1 της Ferrari: «Επισκεφτήκαμε το Ακρωτήρι, είδαμε ότι η ανασκαφή είχε σταματήσει και αποφασίσαμε να βοηθήσουμε. Είναι ένας θησαυρός για όλη την ανθρωπότητα. Δεν ξέραμε τίποτα από ανασκαφές. Δεν ξέραμε πως να προσεγγίσουμε τους αρχαιολόγους και να τους κάνουμε να μας εμπιστευτούν. Να τους πείσουμε ότι είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε αυτό που λέμε. Αυτό που με γοητεύει στο Ακρωτήρι και τη συνεχιζόμενη, εδώ και δεκαετίες, αρχαιολογική έρευνα είναι η αίσθηση του απρόβλεπτου παρελθόντος. Το ότι 3.500 χρόνια μετά από την έκρηξη του ηφαιστείου, εμείς οι σύγχρονοι άνθρωποι προσπαθούμε να κατανοήσουμε πως ζούσαν οι κάτοικοι αυτού του τόπου τότε. Και πιστεύω ότι έχουμε ακόμα να ανακαλύψουμε παρά πολλά. Λέτε σε 3.500 χρόνια από σήμερα, να ενδιαφέρεται κανείς να μάθει τι κάναμε εμείς;», αναρωτήθηκε ο Ευγένιος Κασπέρσκι κατά την ανακοίνωση επέκτασης της συνεργασίας των δύο πλευρών.
Τμήμα του εργαστηρίου αποκατάστασης των τοιχογραφιών
Πλέον, συνεχίζεται συστηματικά το έργο συντήρησης των τοιχογραφιών. Για την ώρα ο Ρώσος χορηγός έχει αναλάβει όλες τις τοιχογραφίες που βρέθηκαν στο κτίριο Ξεστή 4. Παράλληλα και μετά από 16 χρόνια ξεκίνησε πάλι σε περιορισμένη έκταση η ανασκαφή. Ακόμα, θα ενισχύσει οικονομικά και τη συντήρηση που χρειάζεται να γίνει στα κτίρια που έχουν δει το φως -ερευνημένα και μη. Ήδη γίνεται χαρτογράφηση των προβλημάτων, έτσι ώστε μετά να γίνουν ειδικές μελέτες για κάθε περίπτωση. Το αρχαίο σύστημα ξύλινων ενισχύσεων των κτιρίων αποσυντίθεται, επηρεάζοντας τμήματα τοίχων και δαπέδων. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 είχαν ληφθεί κάποια μέτρα διάσωσης, αλλά η συμπεριφορά των μνημείων με την πάροδο του χρόνου, τις κλιματικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, και τους σεισμούς, δεν έχει ακόμη πλήρως μελετηθεί.
«Η οικονομική και όχι μόνο κρίση των τελευταίων χρόνων είχε αναπόφευκτα επιπτώσεις και στο Ακρωτήρι. Οι λιγοστοί πόροι που εξασφαλίζαμε, με τη συνδρομή και της τοπικής κοινωνίας, επέτρεπαν την περιορισμένη σε χρόνο και αριθμό συντηρητών λειτουργία των εργαστηρίων. Πριν από δύο χρόνια, μετά από πέντε δεκαετίες αδιάλειπτης εργασίας, τα εργαστήρια συντήρησης στο Ακρωτήρι σταμάτησαν να λειτουργούν. Σήμερα απασχολούν 16 συντηρητές και ειδικούς. Πλέον είμαστε στο όριο των θέσεων εργασίας με την υπάρχουσα υποδομή. Είναι τιτάνιο το έργο των συντηρητών μας (σ.σ. και μπορείς να το αντιληφθείς ίσως μόνο όταν βρεθείς στον χώρο όπου εργάζονται, πάνω από αμέτρητα μικρά κομμάτια που περιμένουν να βρουν τη θέση τους). Πρόκειται για την τέταρτη γενιά συντηρητών που έχουν εκπαιδευτεί στο εργαστήριο του Ακρωτηρίου και είμαστε πολύ περήφανοι γι΄ αυτούς», τόνισε ο καθηγητής Χρίστος Ντούμας περιγράφοντας την κατάσταση.
Σημειώνεται ότι ναι μεν έχουν εντοπιστεί πάνω από 30 οικοδομήματα από τότε που ξεκίνησε την έρευνα ο εκλιπών Σπυρίδων Μαρινάτος, αλλά από αυτά έχουν μελετηθεί πλήρως μόνον τα έξι. Έτσι, ομάδα των αρχαιολόγων επέστρεψε σε μια μικρή περιοχή εντός του στεγάστρου, όπου είχε ανακαλυφθεί πριν από χρόνια ένα χρυσό ειδώλιο, ένας αίγαγρος που τώρα βρίσκεται στις προθήκες του μουσείου της Θήρας. «Το αξιοπερίεργο με αυτό το αντικείμενο δεν είναι μόνον ότι βρέθηκε σε ένα ξύλινο κουτί, αλλά ότι κανένας από τους κατοίκους δεν φαίνεται να το πείραξε όταν εκκένωσαν την πόλη για να σωθούν. Συνεπώς το να καταλάβουμε τι ήταν αυτό το κτίριο μέσα στο οποίο βρέθηκε θα είναι πολύ ενδιαφέρον», τόνισε ο Χρίστος Ντούμας.
Πάντως ο καθηγητής επανέλαβε ότι προτεραιότητα παραμένει η ανασύσταση και συντήρηση των δεκάδων εκπληκτικών τοιχογραφιών που έχουν εντοπιστεί, όπως και η υποστήριξη με τις πιο σύγχρονες μεθόδους των υπαρχόντων ευρημάτων.
Ο χώρος όπου είχε βρεθεί το χρυσό ειδώλιο και πλέον συνεχίζεται η αρχαιολογική έρευνα
«Δεν βιαζόμαστε να κάνουμε νέες ανασκαφές. Το έδαφος είναι ένα αρχείο, η ανάγνωση του οποίου μπορεί να γίνει μόνο με την ανασκαφή. Η ανασκαφή όμως από μόνη της είναι μια καταστροφική διαδικασία, όπου τα οποία λάθη δεν μπορούν να αναστραφούν. Το χώμα είναι για τις αρχαιότητες η καλύτερη προφύλαξη, είναι ένα βιβλίο γεμάτο πληροφορίες. Και κάθε φορά που κάνουμε ανασκαφές διαβάζουμε το βιβλίο αυτό, αλλά σίγουρα προκαλούμε ζημιές, χάνουμε πολλά από αυτά που θα μπορούσαμε να μάθουμε. Μετά από τόσα χρόνια, μπορώ να σας πω ότι δεν βιάζομαι να αποκαλύψω πράγματα, ούτε με καθοδηγεί η περιέργεια. Προτεραιότητά μας είναι να γίνουν όλα σωστά, να έχουμε υπομονή», είπε ο ανασκαφέας του Ακρωτηρίου που μαθήτευσε δίπλα στον Μαρινάτο.
Είναι ενδεικτικό πως μέχρι σήμερα, μετά από δεκαετίες εργασιών έχουν ανασυσταθεί 58 τοιχογραφικές παραστάσεις, ενώ εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα σπαραγμάτων από τις ανασκαφές του Μαρινάτου αναμένουν να πάρουν και πάλι μορφή.
Εκτός από τα τρία παράλληλα έργα που χρηματοδοτεί η Kaspersky Lab (συντήρηση, ανασκαφή και χαρτογράφηση), ο ιδρυτής της φαίνεται να συμμερίζεται και την ανάγκη δημιουργίας ενός σύγχρονου μουσείου στην περιοχή του Ακρωτηρίου, όπου θα εκτεθούν οι μοναδικές τοιχογραφίες, που για την ώρα φυλάσσονται σε ειδικό χώρο. Μάλιστα, αναφέρθηκε σε προσπάθειες εύρεσης και άλλων χορηγών από τη διεθνή επιχειρηματική σκηνή. «Η πρόοδος που σημειώσαμε τον τελευταίο χρόνο είναι ήδη ορατή. Έχουμε όμως πολλά περισσότερα να κάνουμε και σίγουρα χρειάζεται ένα μουσείο για να εκτεθούν στο κοινό οι τοιχογραφίες», συμπλήρωσε ο καθηγητής Χρίστος Ντούμας.
